AfriForum se 2024-vullisterreinoudit: ’n evaluering van munisipale afvalbestuur in Suid-Afrika
Deur Zel-Marí Gelderblom
Die 2024-vullisterreinoudit wat AfriForum uitgevoer het, dui op ’n kommerwekkende agteruitgang in die bestuur van munisipale vullisterreine in Suid-Afrika. Van die 189 terreine wat geoudit is, het slegs 14,3% aan die minimum- nasionale standaarde voldoen. Hierdie bevindinge bevestig ’n dalende tendens in voldoening en beklemtoon die dringendheid van verbeterde afvalbestuurstrategieë om omgewings- en gesondheidsrisiko’s te beperk.
Provinsiale bevindinge: ’n ongelyke prentjie
Die ouditresultate toon duidelike variasies in die bestuur van vullisterreine oor verskeie provinsies.
Vrystaat en Noord-Kaap: die swakste presteerders
Die Vrystaat en Noord-Kaap het die swakste gevaar, aangesien geen vullisterrein in hierdie provinsies aan die regulatoriese vereistes voldoen het nie. In die Vrystaat is 27 terreine geoudit, waarvan slegs twee aan die minimumstandaarde voldoen het.
KwaZulu-Natal: ’n verskeidenheid resultate
KwaZulu-Natal se resultate dui ook op ernstige tekortkominge. Nege van die tien geouditeerde terreine het swak gevaar. Tog was die vullisterrein in Richardsbaai se uitslag positief met ’n voldoening van 98%. Ander terreine in die provinsie, soos dié in Newcastle en Pongola, het slegs aan tussen16% en 28% van die regulatoriese vereistes voldoen.
Mpumalanga: ’n patroon van agteruitgang
Mpumalanga toon ’n soortgelyke negatiewe tendens. Net een terrein, die Witrivier-oorlaaistasie, het aan die ouditvereistes voldoen met ’n voldoening van 94%. Sommige terreine, insluitend Morgenzon, het geen nakoming van regulasies getoon nie, terwyl ander terreine se standaarde dramaties verswak het.
Gauteng: ’n uitsondering met positiewe tendense
Gauteng was die enigste provinsie waar noemenswaardige verbetering waargeneem is. Van die 14 geouditeerde munisipale terreine het vyf aan die minimum vereistes voldoen, terwyl albei privaat terreine ook suksesvol geoudit is. ’n Opmerklike verbetering is by die Randfontein-vullisterrein aangeteken, waar voldoening van 4% in 2022 tot 64% in 2024 gestyg het.
Wes-Kaap: gemengde resultate
In die Wes-Kaap het 14 van die 25 geouditeerde vullisterreine aan die vereiste standaarde voldoen. Die situasie in die Suid-Kaap het egter wye variasie getoon – sommige terreine is doeltreffend bestuur, terwyl ander ernstige tekortkominge openbaar het.
Limpopo: voortgesette agteruitgang
Limpopo se resultate toon ’n verdere afname in voldoening. In 2023 het twee vullisterreine aan die regulatoriese vereistes voldoen, maar in 2024 was slegs een terrein – die Tzaneen-vullisterrein met ’n voldoening van 88% – suksesvol in die oudit.
Belangrike uitdagings in afvalbestuur
Die oudit het verskeie strukturele en sistemiese probleme geïdentifiseer wat die doeltreffendheid van afvalbestuur in Suid-Afrika belemmer:
• Swak munisipale bestuur
Baie vullisterreine ly onder gebrekkige terreinbestuur en ondoeltreffende uitkontraktering van afvaldienste. Dit lei tot wanbestuur en infrastruktuurverval.
• Gebrekkige samewerking tussen regeringsvlakke
Onvoldoende koördinering tussen nasionale, provinsiale en munisipale regeringstrukture bemoeilik die implementering van ’n geïntegreerde en effektiewe afvalbestuursbeleid.
• Swak wetstoepassing
Hoewel die Wet op Nasionale Omgewingsbestuur: Vullis (Wet 59 van 2008) duidelike regulasies vir afvalbestuur stel, word hierdie regulasies dikwels nie afgedwing nie, wat bydra tot verslegtende toestande op talle terreine.
Strategiese oplossings: ’n roep om optrede
AfriForum bepleit dringende en doelgerigte ingryping deur munisipaliteite en ander regeringsinstellings om die verval in afvalbestuurstandaarde te bekamp.
• Verbeterde terreinbestuur: Munisipaliteite moet verantwoordelike en professionele bestuur van vullisterreine prioritiseer, met streng toesig oor diensverskaffers.
• Koördinering tussen regeringsfere: Beter samewerking tussen nasionale, provinsiale en plaaslike owerhede is noodsaaklik om afvalbestuur as ’n geïntegreerde proses te hanteer.
• Versterkte wetstoepassing: Munisipaliteite moet aanspreeklik gehou word vir die implementering en afdwinging van bestaande regulasies, met streng strawwe vir nalatigheid.
• Gemeenskapsbetrokkenheid: Burgers en burgerlike organisasies moet deel wees van monitering en die bewusmaking van die impak van swak afvalbestuur.
’n Dringende behoefte aan hervorming
Die volhoubare bewaring van die omgewing vereis ’n gestruktureerde en proaktiewe benadering tot afvalbestuur. Indien hierdie uitdagings nie daadwerklik aangespreek word nie, sal die verslegtende toestand van vullisterreine voortduur, met ernstige gevolge vir openbare gesondheid en ekologiese stabiliteit.
AfriForum se oudit bied ’n kritieke oomblik vir beleidsmakers en gemeenskappe om te besin oor hul rol in omgewingsbestuur. Die tyd vir aksie is nou.
Wat dink jy? Het jy al swak afvalbestuur in jou gemeenskap gesien? Laat weet in die kommentaar of deel jou ervaring!
Zel-Marí Gelderblom is die koördineerder van inhoud en mediaverhoudinge by AfriForum en het ’n meestersgraad (cum laude) in genderpolitiek aan die Nelson Mandela Universiteit behaal.
